Załącznik do uchwały Rady Pedagogicznej Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Ładach 26 sierpnia 2021r.

 

 

 

 

PROGRAM WYCHOWAWCZY

dla klas 4-8 i nie tylko

 

GODZINA DLA WARTOŚCI

 

 

 

Autor: Iwona Ignaczak

 

 

 

 

Rok szkolny 2021/2022

 

 

 

 

I. Wstęp

 

 

            Katarzyna Nosowska w swojej książce pt. "Powrót z Bambuko" pisze: Od wielkiego dzwonu decydujemy, że ktoś jest w porządku, że miły, prawy, zdolny. I znów wystarczy zdjęcie, fragment wypowiedzi, wspólna impreza, by wiedzieć, mieć pewność. A tak naprawdę nie wiemy nic. Nawet jeśli spytamy u źródła: Kim jesteś? W tych czasach trudno wierzyć, że otrzymamy szczerą odpowiedź. To czasy, w których osobowość zastąpił wizerunek. Większość z nas tworzy persony, za którymi chowa się prawdziwe Ja. Bo Ja przeważnie jest bardzo kruche, ma siatkę nerwów na wierzchu.¹  

         Ten cytat rodzi pytania: Jak przeciwdziałać temu, aby wizerunek nie wygrał z osobowością?  Jak budować tożsamość młodych ludzi? Jak wykształcić w nich system wartości, który wytyczy rozwój ich osobowości? Co zrobić, żeby uniwersalne wartości płynące lub nakazywane ze świata zewnętrznego aprobowali jako własne?

         My nauczyciele ciągle zadajemy sobie te pytania, bo przecież doskonale wiemy, że oprócz funkcji dydaktycznej szkoły realizujemy jeszcze funkcję wychowawczą. Z raportu ewaluacji wewnętrznej dotyczącym systemu wartości i norm w społeczności szkolnej, który został opracowany w ubiegłym roku szkolnym (2020/2021) wynika, że nasi uczniowie doskonale znają zasady właściwego zachowania się w szkole, znają swoje prawa i obowiązki, wiedzą jakich norm, postaw i wartości oczekuje się od nich w szkole. Dlaczego, więc zestawienia z raportu czasami odbiegają od zastosowania ich w działaniach uczniowskich?

         W wyniku tego podjęliśmy decyzję, że w tym roku szkolnym nasilimy pracę nad egzekwowaniem w praktyce wartości, postaw i norm, które uczniowie znają bardzo dobrze w teorii. Aby pomóc nauczycielom w realizacji tego postanowienia, chcąc także wykorzystać duże zaufanie naszych uczniów do wychowawców i nauczycieli (wniosek z raportu), opracowałam  krótki program, który może być realizowany w ramach godzin wychowawczych, bądź innych zajęć z uczniami.

        

 

 

 

¹ K. Nosowska, Powrót z Bambuko, s. 37, Wielka Litera, Warszawa 2020

 

        

         Może realizacja tego programu stanie się wstępem do poszukiwania odpowiedzi na zadane powyżej pytania. Spróbujmy różnymi sposobami uwewnętrzniać w naszych uczniach humanistyczne wartości, tak by stały się zasadą, z której się korzysta zawsze bez względu na okoliczności. Jednym z nich może być dyskusja, czyli wymiana myśli, poglądów i doświadczeń, która może zaowocować wspólną konkluzją. Ucząc Wiedzy o Społeczeństwie, doszłam do wniosku, że nasi uczniowie niezbyt chętnie zadają pytania, wchodzą w polemikę czy potrafią trafnie spuentować debatę klasową. Stąd mój pomysł na taką formę tego programu.

         Jeśli postaramy się być refleksyjni w naszych działaniach, to może takim sposobem myślenia "zarazimy" naszych uczniów. Czyż nie jest tak, że zadając pytanie nie zawsze uzyskamy odpowiedź, ale każda wątpliwość pozwala nam na szukanie właściwych rozwiązań, tym samym pozwala na nasz rozwój i wytwarzanie rezerwy poznawczej. Może uda nam się choć kilka prawdziwych i kruchych Ja wyposażyć w zestaw wartości, aby odbywali ciekawą drogę zwaną życiem i aby inni nie oceniali ich po niepowodzeniach tylko po tym jak z nich wychodzą, jak dają sobie z nimi radę.

 

 

II. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

 

         Bazę (treść) programu stanowią następujące wartości: empatia, pomaganie, współpraca, uczciwość, szczerość, samodzielność, niezależność, szacunek, tolerancja, odpowiedzialność i pochwała. Niektóre z nich zostały zdefiniowane w celu dokładniejszego wyjaśnienia, co oznacza i czego dotyczy. Przedstawione zostały pytania, które stanowią podstawę dyskusji, która ma rozwijać zrozumienie intelektualnych i emocjonalnych aspektów danej wartości. Uczniowie i nauczyciele mogą udoskonalać program o własne propozycje, np. wzbogacać go o dodatkowe źródła typu filmy edukacyjne, scenki dramowe, teksty literackie, itp.  Program może być realizowany na godzinach wychowawczych bądź na dowolnych przedmiotach, jeśli nauczyciel uzna, że któreś z zagadnień współgra z jego tematem lekcji. Tym samym każde zajęcia z uczniami mogą dostarczyć okazję do namysłów wiodących do interioryzowania poszczególnych wartości.

        

 

 

        

         Program może być rozbudowywany o inne wartości, które mogą proponować uczniowie i nauczyciele i kontynuowany w kolejnym roku szkolnym. Jest on zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej oraz jednym z podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa, którym jest w tym roku szkolnym: Wychowanie do wrażliwości na prawdę i dobro. Kształtowanie właściwych postaw szlachetności, zaangażowania społecznego i dbałości o zdrowie.

         Podsumowaniem, a zarazem ewaluacją programu będzie rozmowa z uczniami i nauczycielami dotycząca tego, czy przyjęta forma dyskusji sprawdziła się podczas jego realizacji.

 

 

III. CELE PROGRAMU

 

Cel główny: Świat wartości utrwalany w codzienności szkolnej uczniów.

 

Cele szczegółowe:

 

1. Ćwiczenie zasad prawidłowego komunikowania się z rówieśnikami i dorosłym.

2. Kształcenie postaw opierających się na wartościach moralnych.

3. Rozwijanie myślenia etycznego i wdrażanie kompetencji etycznych w praktykę.

4. Rozpowszechnianie podatności aksjologicznej.

5. Wspomaganie ucznia w włączaniu uniwersalnych (powszechnych) wartości

    do własnych doświadczeń.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV. PRZEBIEG ZAJĘĆ

 

 

Zacznijmy od empatii!

 

empatia 

[gr. empátheia ‘cierpienie’], 

psychol. zjawisko współodczuwania, rozumienia stanów psychicznych, zwłaszcza emocjonalnych innych osób; może polegać na emocjonalnym reagowaniu na stan innej osoby (empatia emocjonalna) lub na osiąganiu rozumienia i możliwości przewidywania uczuć, myśli, reakcji drugiej osoby dzięki przyjęciu jej sposobu (jej perspektywy) widzenia rzeczywistości (empatia poznawcza);

                                                          https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/empatia;3897803.html

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

Ø W jakich sytuacjach towarzyszą nam uczucia?

Ø W jaki sposób poznajemy uczucia innych ludzi?

Ø Czy wymiana myśli, doświadczeń służy stawaniu się empatycznym?

Ø Czy potrafimy mówić o swoich uczuciach i czy potrafimy je okazywać?

Ø Czy akceptujemy uczucia innych?

Ø Czy są uczucia "dobre" i "złe", czy tylko takie z którymi trudno nam się pogodzić?

Ø Dlaczego trudno jest słuchać innych i akceptować ich takimi jacy są?

Ø Co się dzieje z nami, gdy inni nie zawsze nas słuchają z uwagą? Jakie towarzyszą nam

    wtedy uczucia?

Ø Czy umiemy okazywać zainteresowanie i współczucie w sytuacjach przykrych dla innych?

    Jakie uczucia nam wtedy towarzyszą?

ØCo czujemy i jak powinniśmy zachować się, gdy ktoś drwi, lekceważy nasze uczucia?

ØW jaki sposób możemy poradzić sobie ze smutkiem, złością, żalem? Co z tych uczuć

    wynika? Czy można je zamienić na jakieś plusy?

 

 

Dodatkowe źródła:

 

Gdzie kryje się empatia?

https://www.youtube.com/watch?v=4843hJVDmcA

 

 

 

 

 

 

 

Pomagam i współpracuję, bo chcę, czy mi każą!

 

altruizm

[łac. alter ‘drugi’], 

filoz. postawa bezinteresownej troski o dobro innych ludzi, abstrahująca od interesów własnych, przeciwstawna egoizmowi;

                                                                    https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/altruizm.html

 

egoizm

[łac. ego ‘ja’], 

postawa życiowa nacechowana dbałością, wyłącznie lub przede wszystkim, o własne (bądź osób najbliższych) dobro;

                                                                     https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/egoizm.html

 

wolontariat

[łac. voluntarius ‘dobrowolny’, ‘chętny’], 

nieodpłatne, świadome i dobrowolne działanie na rzecz innych osób, społeczności czy organizacji;

                                                                 https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/wolontariat.html

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

àCzy jesteśmy urodzonymi altruistami, czy egoistami?

àCzy postawa altruistyczna wyklucza dbałość o własne Ja?

àCo jest naszym czynnikiem wyzwalającym do bycia uczynnym wobec innych?

àCzy wspieranie kogoś wyklucza gratyfikację?

àCzy możemy nieść komuś pomoc za wszelką cenę?

àCzy można coś zrobić, jeśli ktoś ewidentnie potrzebuje pomocy, ale jej odmawia?

àCzy umiemy zwracać się o pomoc? Jak radzić sobie z wątpliwościami, które nam

    wtedy towarzyszą? Jak obdarzać zaufaniem innych?

àCzy praca na rzecz innych powoduje nasz rozwój osobisty? Czy są zyski i straty?

àJak wydajnie pracować w grupie? Jak nie dać się obrażać i nie obrażać innych?

àCzy zadania pracujących w grupie są jednakowo ważne?

àJak ustalać reguły współpracy, żeby pogodzić wszystkie role pełnione w grupie?

àCo jest trudne do samodzielnego wykonania, a uda się sprawnie wykonać razem? 

àCzy istnieje złoty, niezawodny, szybki środek na rozładowanie konfliktu w grupie?

àWygrani i przegrani, zadowoleni i nadąsani - co zrobić, by tak nie skończyła się

    praca w zespole?

 

Dodatkowe źródła:

 

Sztuka pomagania - animacja edukacyjna | PAH

https://www.youtube.com/watch?v=R--NSyvsI0o

 

 

Uczciwość i szczerość, czy za wszelką cenę?

 

 

 

sprawiedliwość

w refleksji społecznej treść właściwego (pożądanego) ładu wspólnotowego, ewentualnie uwzględniająca potrzeby lub preferencje jednostki lub/i grupy;

                                                         https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/sprawiedliwość.html

 

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

 

aCzy uczciwość i szczerość wiąże się ze sprawiedliwością?

aJakie warunki musi spełniać sprawiedliwy nauczyciel?

aW jaki sposób odróżniać prawdę od kłamstwa?

aCzy w każdej sytuacji powinniśmy być bezwzględnie szczerzy?

aCzy kłamstwo jest zawsze złe?

aCzy prawda bywa bolesna? Co można wtedy zrobić?

aJak radzić sobie z konsekwencjami prawdy i kłamstwa - dla siebie i dla innych?

aMoje, twoje, wspólne - czy da się tego przestrzegać bez konfliktów?

aJakie uczucia towarzyszą utracie zaufania? Jak je ponownie odzyskać?

aCzy rywalizacja wyklucza uczciwość?

aJakie znaczenie w życiu człowieka może mieć uczciwość i szczerość?

aSkąd czerpać siłę w byciu uczciwym, gdy wszystko zawodzi?

aCzy osoby szczere i uczciwe szybko znajdują przyjaciół?

aW jaki sposób uczciwość i szczerość może nas zmienić?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Samodzielność i niezależność drogą do sukcesu!

 

 

niezależny

1. «niepodporządkowany komuś, czemuś, decydujący o sobie; też: świadczący o braku

    podporządkowania komuś lub czemuś»

2. «niebędący wyznaczonym, zdeterminowanym przez coś»

3. «wygłaszający bezstronne opinie, niekierujący się interesem żadnej grupy społecznej»

                                 https://sjp.pwn.pl/sjp/niezalezny;2490308.html

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

–Jak być bezpiecznie samodzielnym? Jak być pewnym siebie?

–Co ćwiczyć, umacniać i rozwijać, aby posiąść niezależność?

–Jak należy rozumieć następujący cytat? - "Sukcesy powstają z pracy nad porażkami"²  

–Jakie są cechy osoby niezależnej?

–Czy są granice niezależności?

–Co to jest krytyczne myślenie i jak się go uczyć?

–Jak być twórczym (kreatywnym)?

–Czy istnieje recepta na właściwe podejmowanie decyzji?

–Czy bycie sobą wymaga dzielności (odwagi)?

–Dlaczego często bywa nam trudno mówić o naszych mocnych stronach?

–Czy niezależność oznacza brak respektowania obowiązków?

–Na czym polega samodzielność ucznia, uczennicy?

 

 

Dodatkowe źródła:

 

8 prawd o krytycznym myśleniu - gdybym to wiedział wcześniej #3 

https://www.youtube.com/watch?v=JfxmvyuFMkw

 

8 sposobów na pobudzenie kreatywności

https://www.youtube.com/watch?v=ZtuRJjsTMnU

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

² R. Małecki, Wada, s. 59, Czwarta Strona, Czwarta Strona - Wydawnictwo Poznańskie Sp. z o.o.,2019

 

 

 

Szacunek, czyli zwracanie uwagi na innych

 

 

szacunek

filoz. pokrewna życzliwości postawa akceptacji dokonań, dążeń i poglądów drugiego człowieka oraz czci dla tego, co w nim wielkie;

https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/szacunek.html

 

 

autorytet

 [niem. Autorität < łac. auctoritas ‘powaga’, ‘władza’], 

kategoria lub zjawisko psychospołeczne opisywane w naukach o człowieku w celu oznaczenia doniosłego wpływu wywieranego przez osobę lub instytucję na rozwój umysłowości lub stosunki między ludźmi przyjmującymi ulegle jej twierdzenia lub normy, odczuwając przy tym respekt i uznając jej powagę, zwierzchność lub kompetencję; zwykle wyróżnia się autorytet prawa, kompetencji, osobowy, sumienia i religijny;

https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/autorytet.html

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

†Czy różne zdarzenia możemy przeżywać podobnie?

†Jakie wspólne zasady postępowania, mimo różnic indywidualnych, ułatwiają nam codzienne

   działania?

†Czy potrafimy oceniać, krytykować innych nie robiąc im krzywdy?

†Jakie wzorce budują naszą tożsamość?

†Czym się kierować, szukając we współczesnym świecie autorytetów?

†Czy na szacunek zasługują tylko ci, których lubimy?

†Jak nauczyć się szanować osoby, które nie podzielają naszych poglądów?

†Dlaczego czasami trudno jest okazywać szacunek?

†Czy brak szacunku jest wyrazem bezsilności?

†Jakich cech potrzebujemy, by zasłużyć na szacunek innych?

†Jakie przesłanki (argumenty) przekonują nas do szanowania obowiązków?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tolerancyjny, czyli jaki?

 

 

tolerancja

[łac. tolerantia ‘cierpliwość’, ‘wytrwałość’], 

socjol. postawa zgody na wyznawanie i głoszenie poglądów, z którymi się nie zgadzamy, oraz na praktykowanie sposobu życia, którego zdecydowanie nie aprobujemy, a więc zgody na to, aby zbiorowość, której jesteśmy członkami, była wewnętrznie zróżnicowana pod istotnymi dla nas względami;

https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Tolerancja.html

 

akceptacja

1. «aprobata»

2. «formalna zgoda na coś»

3. «pogodzenie się z czymś, czego nie można zmienić»

4. «uznanie czyichś cech, czyjegoś postępowania za zgodne z oczekiwaniami»

https://sjp.pwn.pl/szukaj/akceptacja.html

 

 

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

ºCzy tolerancja i akceptacja są synonimami (wyrazami bliskoznacznymi)?

ºJak rozwijać w sobie życzliwość wobec wszystkich?

ºCzy umiem się przeciwstawić złemu traktowaniu fizycznemu i psychicznemu ze strony

   innych?

ºDlaczego mamy kłopot z innością?

ºRóżni, a może jednak tacy sami?

ºCzy umiem patrzeć z perspektywy (z punktu widzenia) drugiego człowieka?

ºCzy jednym układa się lepiej w życiu niż innym?

ºDlaczego tak często zabiegamy o akceptację innych?

ºCzy są okoliczności (zdarzenia), w których nie możemy być tolerancyjni?

ºCzy tolerancji można się nauczyć?

ºCzy dostrzeganie i rozumienie innych poszerza nasze horyzonty?

 

 

Dodatkowe źródła:

 

Tolerancja – Akceptacja – Znajdź różnicę!

https://www.dompokoju.org/2020/11/19/tolerancja-akceptacja-znajdz-roznice/

 

 

 

 

Odpowiedzialność - Jak działać odpowiedzialnie?

 

odpowiedzialność

1. «obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje lub czyjeś czyny»

2. «przyjęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś»

https://sjp.pwn.pl/szukaj/Odpowiedzialność.html

 

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

}Planowanie czy artystyczny nieład, co ułatwia nam życie?

}Jak stać się niezawodnym?

}Czy umiem zainicjować pracę i doprowadzić ją do końca?

}Co zrobić, aby obowiązki nie stały sie naszą udręką?

}Czy niezłomność zasad (sumienność) może prowadzić do konfliktów?

}Kto jest odpowiedzialny za nasze problemy?

}Czy w sytuacji niebezpieczeństwa jest możliwe wzajemne zaufanie?

}Czy następstwa naszych działań uczą nas odpowiedzialności?

}Czy odpowiedzialność ogranicza naszą wolność?

}Jak sobie radzić z brakiem odpowiedzialności innych?

}Co to jest odpowiedzialność ucznia, odpowiedzialność uczennicy?

 

 

Zakończmy pochwałą, która zbyt słodka mdli!

 

Propozycje pytań do dyskusji z uczniami:

 

¶Czy chwalenie siebie jest równoznaczne z brakiem skromności?

¶Jaką wartość ma częsta pochwała?

¶Jaką wartość ma uznanie (wyróżnienie) płynące z głębi serca, po zrobieniu czegoś   

  wyjątkowego?

¶Czy każda pochwała daje nam motywację do działania?

¶Czy powinniśmy być ostrożni w serwowaniu pochwał?

¶Czy pochwały powinny być tylko za konkretne osiągnięcia?

¶Czy często jesteśmy z siebie niezadowoleni?

¶Jak odkrywać w sobie pozytywne strony, którymi warto się chwalić?

¶Jak nauczyć się okazywać prawdziwe zainteresowanie drugiemu człowiekowi?

¶Kiedy powinniśmy używać pochwał wobec siebie i innych?